Làm gì để sự nghiệp nở hoa trong nền kinh tế đầy biến động?

Đã ra đời đi làm, cho dù làm công hay làm chủ, ai cũng mong muốn công việc của mình có được sự đảm bảo và lâu dài. Nhưng trong một nền kinh tế biến động, ngay đến những doanh nghiệp lớn còn không đảm bảo được sự phát triển của mình trong 5-10 năm kế tiếp thì rất khó để doanh nghiệp nhỏ nằm trong chuỗi cung ứng đảm bảo được sự tồn tại lâu hơn. Và hiển nhiên, doanh nghiệp còn không lo được sự tồn vong của mình trong trung và dài hạn thì chẳng thể nào hứa hẹn cho người lao động có một vị trí ổn định lâu dài.

Ở một khía cạnh khác, nếu bạn “may mắn” được làm việc trong những môi trường tập đoàn với nền tảng tài chính tốt, có “sức đề kháng” tốt với nền kinh tế biến động, thì định nghĩa “ổn định lâu dài” cũng không được quyền tồn tại. Thị trường lao động luôn có tính đào thải. Và để tránh bị đào thải, dù muốn dù không, cho dù bạn đang ở bất kỳ level nào trong doanh nghiệp, bạn luôn phải nỗ lực để tiếp tục vươn lên vị trí cao hơn. Bởi nếu như bạn hài lòng với vị trí đang có và ngồi ở đó quá lâu, chắc chắn doanh nghiệp sẽ thay thế bạn bằng một người khác trẻ hơn. Ngay cả khi người trẻ đó cũng chỉ làm việc và nhận lương giống như bạn, doanh nghiệp vẫn ưu tiên người trẻ vì họ có nhiệt huyết và sức khoẻ tốt hơn. Đó là một sự thật nghiệt ngã mà mỗi người đi làm phải chấp nhận. 

Với bản thân, tôi đã tự mình trải nghiệm những điều này trong 10 năm đầu đi làm, khi mà những doanh nghiệp tôi làm phải cắt giảm, rồi thậm chí bán mình cho doanh nghiệp khác vì những lý do khách quan như thiên tai (động đất ở Nhật, đại dịch Covid), chính trị (cấm vận của Mỹ). May mắn là lúc đó tôi còn trẻ và có năng lực tốt, nên dễ dàng tìm được công việc khác thay thế. 

Tôi cũng nhìn thấy những người đồng nghiệp U40, U50 đang làm việc trực tiếp với mình bị doanh nghiệp thanh lý hợp đồng nhanh chóng, nhanh đến nỗi không kịp nói lời tạm biệt. Điều này khiến tôi hiểu rằng sẽ không có câu hỏi “mình có bị đào thải hay không”, mà phải là “đợt cắt giảm tới sẽ đến lượt của mình hay chưa”.

Dĩ nhiên, khi đã thấy được tương lai rõ ràng như vậy, tôi không thể nào cứ ngồi đó than vãn và chờ đợi những điều không mong muốn. Tôi đã bắt đầu chuẩn bị những nền tảng sẵn có, để đảm bảo mình sẽ không nằm trong danh sách cắt giảm trong ít nhất vài đợt nữa. Dĩ nhiên, nếu có nằm trong danh sách đó, tôi cũng sẵn sàng đón nhận vì đã có những kế hoạch dự phòng từ trước. Dưới đây là 3 việc tôi đã làm.

• Đảm nhận thêm những nhiệm vụ ngoài công việc chuyên môn. Trong nhiều trường hợp, điều giữ chân nhân viên tốt lại chính là những môi trường làm việc, chứ không chỉ là yếu tố lương bổng. Vậy nên, doanh nghiệp không chỉ cần những người làm tốt việc chuyên môn, mà còn cần những người giúp gắn kết đội ngũ, xây dựng văn hoá tổ chức. Nhiệm vụ ngoài chuyên môn ở đây không đòi hỏi bạn có những “tài lẻ” để tham gia hoạt động team building. Nó đôi khi chỉ là cách bạn ăn nói, cách “đối nhân xử thế” để tạo nên ảnh hưởng tích cực đến đồng nghiệp xung quanh. Nếu bạn làm tốt việc chuyên môn của mình (điều kiện cần) và đóng góp tốt vào những hoạt động xây dựng tổ chức (điều kiện đủ), bạn sẽ đảm bảo mình là xương sống (khúc giữa) của doanh nghiệp, để không bị “gọt đuôi” khi doanh nghiệp cần cắt giảm.
• Liên tục cải tiến năng lực quản lý và lãnh đạo. Bộ năng lực này không phải chỉ để giúp bạn làm tốt công việc của mình, mà là để giúp cấp dưới (thậm chí là cấp ngang và cấp trên) làm việc tốt hơn. Đặc biệt nếu bạn là một hình mẫu tốt, đồng thời có khả năng đào tạo thế hệ kế cận để tạo ra những bản sao tốt, bạn chắc chắn sẽ vươn lên để trở thành “bộ não” của doanh nghiệp. Và hiển nhiên, doanh nghiệp không thể nào “cắt” não, trừ khi họ phá sản. Và tin tôi đi, thị trường lao động thì rất dư chân tay nhưng lại thiếu “não”, bạn chắc chắn sẽ sẽ tìm được chỗ đứng tốt trong trường hợp doanh nghiệp cũ không hoạt động nữa.
• 8h cho plan A, 2h cho plan B. Ông bà nói đừng bao giờ bỏ trứng vào 1 rổ là có lý do. Giống như bất cứ con tàu nào cũng đều có xuồng cứu sinh, tàu càng lớn thì số lượng xuồng cứu sinh cũng phải nhiều theo. Cho dù công việc hành chính của bạn có đang tốt như thế nào, bạn luôn cần phải chuẩn bị cho phương án B. Điều này không phải là bạn đứng núi này trông núi nọ, hoặc không hết mình vì tổ chức. Bạn chỉ cần tập trung hết mình (totaly focus) để đảm bảo hoàn thành công việc vào giờ hành chính, sau đó hãy cố gắng thêm một chút (take extra effort) để xây dựng plan B vào buổi tối. Nói thêm một chút về plan B này, tôi không khuyến khích bạn tìm những con đường đầu tư lướt sóng để tăng vốn (capital gain) vì nó khá rủi ro, nhất là với những người không có nhiều vốn, không am hiểu tài chính, không quản trị cảm xúc tốt. Hãy tìm cách tạo dòng tiền (cashflow) thông qua việc partnership (làm đối tác) với những doanh nhân đi trước, nơi mà bạn không phải chịu những rủi ro đầu tư ban đầu. Bạn chỉ cần học cách sử dụng quy trình có sẵn, đóng góp chất xám và năng lực lao động để cùng xây dựng doanh nghiệp với họ. Project ECIN mà tôi đang triển khai là một ví dụ như vậy.

Một danh nhân từng nói rằng “nếu bạn đang đứng tại chỗ, điều này có nghĩa là bạn đang thụt lùi trong hệ quy chiếu của những người đi làm đang tiến lên”. Tôi thấy điều này đúng. Lương bổng và tiền tiết kiệm là một ví dụ. Nếu thu nhập hàng tháng của bạn vẫn giữ nguyên sau nhiều năm, có nghĩa là lương của bạn đang giảm đi khi vật giá ngày càng leo thang. Ngay cả lãi từ tiền tiết kiệm cũng không đủ bù trượt giá. Vậy nên, trong thời buổi kinh tế biến động, tôi thấy việc nâng cao năng lực bản thân để tiếp tục vươn lên trong sự nghiệp, đồng thời xây dựng công việc kinh doanh riêng để mở rộng dòng tiền, nó là những yếu tố bắt buộc. Và nếu đã là bắt buộc, tôi cần phải thực hiện càng sớm càng tốt, bởi càng trì hoãn thì sau này càng già càng khó làm. Đó là lý do vì sao ngay từ những năm 25 tuổi, tôi đã kiên trì theo đuổi những chiến lược ở trên.

Tôi cũng mong rằng bạn sẽ có tầm nhìn xa hơn để cùng nhìn thấy những vấn đề mà tôi đã gặp, những trăn trở mà tôi đã thấy và đang giải quyết. Tôi cũng rất vui nếu ta có cơ hội cùng đồng hành trên những chặng đường mới trong tương lai.

Cho sự thành công của bạn,
Nguyễn Long Hải.